Beleef de Goudse scheepvaartgeschiedenis via VR-paal

Wil je terug in de tijd, bezoek dan de VR-paal bij de Hoornbrug. Hier krijg je beeld van Gouda rond 1200.

De Donkere Sluis

Gouda dankt zijn bestaan voor een belangrijk deel aan de drukst bevaren scheepvaart route van Europa. Deze liep vanuit Vlaanderen over de Hollandsche IJssel via de Goudse Haven, de Donkere Sluis en de Gouwe naar het achterland: Leiden, Haarlem, Amsterdam en vervolgens naar de Hanzesteden in Noord-Duitsland.

De scheepvaart leverde een belangrijke bijdrage aan de welvaart van Gouda. Lading uit grotere schepen wordt er overgeslagen. Doorvarende schippers moesten langdurig op hun beurt wachten en provianderen. Zij maakten gebruik van de plaatselijke werven en zeilmakerijen.

Dordrecht, Gouda en Haarlem hebben gezamenlijke belangen en zijn – met grafelijke steun – eeuwenlang partners in het handhaven en concurrentievrij houden van de doorvaart door Holland. Sluizenbouw elders wordt zo nodig met geweld verhinderd.

Rond 1540 passeren circa zevenduizend schepen per jaar de Donkere Sluis. Rond 1680 passeren jaarlijks veertienduizend schepen Gouda’s sluizen en rond 1900 zijn het er veertig à vijftigduizend, goed voor circa drie miljoen ton lading per jaar.

De Donkere Sluis is de oudste sluis van de stad en ligt in een bocht van de Gouwe die via de Haven uitwatert op de Hollandsche IJssel. De geschiedenis van de sluis gaat in ieder geval terug tot in de 13e eeuw. Men veronderstelt dat de sluis al in 1065, zo niet eerder bestond. Het begin zou een dam zijn met – in het midden, de eerste sluis.

Tot in het begin van de jaren vijftig had de Donkere Sluis een belangrijke functie bij het verversen van het water in de stadsgrachten, die toen over het algemeen open riolen waren. Om de grote hoeveel water die in de gracht staat moest het dubbele paar deuren vrij vlug geopend kunnen worden. Door het – in Holland uitgevonden – vernuftig stelsel van schuiven  drukt het binnenste van de twee paar deuren het buitenste paar open. Het water stroomde dan met kracht in de Gouwe.

De Donkere Sluis maakte deel uit van het complex Amsterdamsche Sluis, Donkere Sluis en Havensluis. Dit drietal vormde met elkaar een bijzonder lange schutsluis met twee sluiskolken. De schutkolk van de Amsterdamsche keersluis tot de Donkere Sluis is 380 m lang, die tot de Haven 402 m. Daarmee vormt zij, gekoppeld, de langste schutsluis ter wereld. 

Museumhaven met IJsselhuis

Gezien de scheepvaartgeschiedenis van Gouda is het niet zo vreemd dat Gouda een prachtige Museumhaven heeft. Deze haven ligt op een prachtige plek aan de rand van het oude centrum. De monumentale schepen liggen in de Turfsingel en de zwaaikom van de historische Mallegatsluis. Naast de sluis staat ‘t IJsselhuis: het oude schipperswachtlokaal en nu een museumhavencafé. Hier staat ook een VR-paal, die je deze omgeving laat zien ttv Rampjaar 1672. Meer informatie: www.canals5d.nl/hotspot/29

Het Museumhavencafé is als schipperswachtlokaal bij de Mallegatsluis gebouwd in 1912. Het wachtlokaal is een monument, dat door zijn typische bouw in de vorm van een Grieks kruis een markante entree vormt van de stad, zowel vanuit de westzijde over de Schielands Hoge Zeedijk, als vanaf de IJssel.

Het wachtlokaal kent een rijke historie. Omdat de binnenschippers soms dagenlang moesten wachten voor de sluis, was het lokaal een drukbezochte drankgelegenheid, waar menig schipper te diep in het glaasje keek. Dat was reden voor de geheelonthoudersvereniging ‘De Blauwe Knoop’ om het lokaal als niet-alcoholische horecagelegenheid uit te gaan baten. Het gebouwtje heeft dienst gedaan als Schipperswachtlokaal, totdat in 1938 de nieuwe Julianasluis het gebruik van de kleine Mallegatsluis voor de beroepsvaart goeddeels overbodig maakte.

Rond het gebouw aan de noord- en sluiszijde was een bankje getimmerd, de ‘leugenbank’, waarop schippers hun sterke verhalen konden vertellen, en commentaar geven op de schepen en schippers die geschut werden. Zulk commentaar illustreerde dan vaak het spreekwoord: de beste stuurlui staan aan wal’.

In 1992 werd het inmiddels sterk vervallen pand voor het symbolische bedrag van 1 gulden van de Gemeente Gouda gekocht door de Museumhaven, die zich verplichtte om het gebouw als monument in ere te herstellen. Nu is het een levendige plek waar je heerlijk kunt zitten, eten en drinken.

Ook kun je vanaf hier een prachtige grachtentocht met de trekschuiten Jan Salie of Jan Kordaat door de monumentale binnenstad van Gouda. De tocht volgt de historische vaarroute door de stad die vanaf de vroege middeleeuwen de enige verbinding vormde voor de handel tussen Vlaanderen en Hollandse steden. De tocht wordt begeleid door de schipper met historische wetenswaardigheden en anekdotes.

Meer info: www.canals5d.nl/hotspot/30

Bronnen: www.museumhaven.nl en https://ifthenisnow.eu/nl/pointsofinterest/gouda-de-donkere-sluis en goudasterkaandeijssel.nl